[449.] Mydła- Kompendium Wiedzy

Mydła, jako kosmetyki znane od pokoleń oraz posiadające prosty skład, budzą zainteresowanie fanów naturalnej pielęgnacji. Aktualnie przeżywają renesans, dostępne są w coraz większej ilości barw i kształtów a także formuł: do wyboru mamy już nie tylko mydło w kostce ale też takie w formie żelu czy tzw. "czarne"- Savon Noir.

Na samym początku bloga pisałam o tym, dlaczego nie powinno się stosować mydeł w kostce- od tego czasu minęło już dwa lata, w trakcie których wciąż rozwijałam się zawodowo. I po tych dwóch latach, gdy stan mojej wiedzy znacznie się powiększył, muszę przyznać, że... podtrzymuję swoje zdanie.

Jako, iż niedawno założyłam grupę "Kosmetologia Naturalnie", która umożliwia zrzeszenie osób poważnie interesujących się naturalną pielęgnacją skóry, chciałabym odświeżyć kilka starych postów, które zamierzam umieścić w FAQ- zwłaszcza, że grupa przyciąga dużo nowych osób. Kwestię mydeł poruszałam nie raz, jednak uważam, że przyda się zebranie tych informacji w jednym miejscu.

1. Jeden, ale poważny problem- zasadowe pH

Mydła to kosmetyki myjące, których skład potrafi zrobić wrażenie- są prawdziwym bogactwem olejów a przy tym należą do przystępnych cenowo kosmetyków. Jednak w ich składzie znajdziemy jedną substancję, która wyjątkowo przyczynia się do pogorszenia stanu cery- sód.

Żeby można było wyprodukować mydło, należy przeprowadzić reakcję zmydlania, która polega na połączeniu olejów z wodorotlenkiem sodu- reakcja ta umożliwia zmianę konsystencji półproduktów z płynnych w stałą a także nadaje mydłu właściwości pieniące i myjące.

Sód w składzie mydła może być zapisany w dwojaki sposób: albo jako wodorotlenek sodu (Sodium Hydroxide) albo jako już substancja połączona z olejem- wtedy występuje w postaci dwuczłonowej np. Sodium Tallowate (tłuszcz bydlęcy), Sodium Cocoate (zmydlony olej kokosowy), Sodium Palmate (palmowy), Sodium Olivate (oliwa).

Czysty wodorotlenek sodu jest substancją kaustyczną: żrącą i drażniącą- dlatego przy produkcji mydeł zaleca się stosowanie rękawic ochronnych oraz okularów. Pozwolę sobie podlinkować zdjęcie z wikipedii, jak wygląda dłoń poparzona wodorotlenkiem sodu:

Oczywiście w gotowym mydle nie występuje czysty wodorotlenek sodu, tylko jego przereagowana z olejami forma. Taka reakcja zmienia właściwości sodu, w połączeniu z olejami nie wykazuje właściwości żrących, jednak pozostawia po sobie ślad, jakim jest wysoko zasadowe pH mydła.

Tuż po produkcji mydło nie jest zdatne do użycia, ponieważ posiada na tyle wysokie pH, że podrażnia skórę (na szczęście nie aż tak, jak czysty wodorotlenek sodu), dlatego leżakuje jeszcze przez kilka tygodni zanim trafi na sklepowe półki.

Leżakowanie mydła jest niezbędne dla obniżania jego wartości pH- dlaczego jest to takie ważne? Otóż wartością pH określa się kwasowość lub zasadowość roztworów wodnych a więc wartość ta będzie dotyczyła wszystkich kosmetyków mających wodę w składzie. Skala obejmuje wartości 0-14, gdzie 0 to czysty kwas solny, 7 to najbardziej neutralna wartość, taką powinna mieć woda a 14 to skrajnie zasadowa wartość, którą charakteryzuje się wodorotlenek sodu. Nasza skóra pokryta jest barierą hydrolipidową: mieszanką potu i sebum- zawartość potu w tej barierze warunkuje odczyn pH skóry, który dla każdego z nas jest indywidualny i waha się w zakresie 4,5-5,5 (skóra ma odczyn lekko kwaśny). O ile substancje skrajnie zasadowe (np. wodorotlenek sodu) wykazują właściwości żrące naszą skórę, o tyle te lekko zasadowe będą wiązały substancje tłuszczowe z naszej skóry (brud, ale także lipidy z bariery hydrolipidowej) i usuwały je. Na podobnej zasadzie działają środki myjące chemii gospodarczej: te zasadowe służą do usuwania tłustych zabrudzeń z kuchni a te kwaśne dobrze usuną kamień w łazience (dlatego jeśli braknie nam preparatów czyszczących, możemy poratować się sodą i octem jabłkowym lub kwasem cytrynowym ;)).

Tonizacja i prawidłowe pH- dlaczego są tak ważne?

Mydła jako kosmetyki posiadające zasadowe pH bardzo dobrze wiążą brud i nadmiar sebum- z tego względu są polecane dla cer problematycznych: tłustych i trądzikowych. Początkowo zmiana kosmetyku myjącego na mydło jest zadowalająca: usunięcie nadmiaru sebum ze skóry sprzyja udrożnieniu gruczołów łojowych a tym samym zmniejszeniu łojotoku i niedoskonałości. Jednak dalsze używanie mydła zaczyna bardzo powoli, jednak systematycznie pogarszać stan naszej cery. Skóra nie jest w stanie wytworzyć aż takich ilości sebum, które nie zostałoby nadmiernie usunięte przez mydło. To prowadzi do kolejnych komplikacji: zaczyna pojawiać się problem rozregulowanej pracy gruczołów łojowych a więc uczucie "ściągnięcia" skóry zaraz po umyciu jednak po kilku godzinach skóra zaczyna produkować duże ilości sebum i potu, co skutkuje spływaniem makijażu i błyszczeniem się cery. Bardzo często pojawia się problem ciemnienia podkładu. Innym przykładem komplikacji po stosowaniu mydła są wypryski, jednak mogą one różnić się od tych, których próbowałyśmy pozbyć się przy jego pomocy- bardzo często mają postać rozsianej kaszki i są efektem nadprodukcji sebum w ciągu dnia z jednoczesnym nadmiernym rozwojem bakterii patologicznej flory skóry (więcej na ten temat w poniższym akapicie). Jednak część skór - zazwyczaj z racji wieku- nie posiada już tak aktywnych gruczołów skórnych, dlatego u takich osób nie występuje problem błyszczenia się cery czy też kaszki, ale zaczerwienień skóry, jej nadreaktywności, wysuszenia.

Bariera hydrolipidowa skóry- jak działa i jak warunkuje typ cery?

Drugą bardzo istotną kwestią jest nadmierny rozwój patologicznej flory bakteryjnej na naszej skórze wynikające z dwóch kwestii: wyjaławiania skóry a także zaburzania jej pH.

Jak powiedziałyśmy sobie wcześniej: mydła mają zasadowe pH, dzięki któremu mogą wykazywać właściwości wiążące brud (który jest substancją tłuszczową) a więc po prostu wykazują właściwości myjące. Nasza skóra ma lekko kwaśne pH- i nie bez powodu! To właśnie lekko kwaśne pH odpowiada za prawidłowe środowisko dla rozwoju mikrobiomu skóry: lekko kwaśne sprzyja rozwojowi fizjologicznych ("dobrych") bakterii a uniemożliwia rozwój patologicznej ("złej") flory bakteryjnej. Zaburzanie pH skóry sprzyja rozwojowi patologicznej flory bakteryjnej, m. in. Propionibacterium acnes odpowiadającej za rozwój trądziku.

Absolutnie odradzam podmywanie okolic intymnych mydłem w kostce! Okolice intymne kobiety charakteryzują się bardzo niskim pH (niższym niż pH skóry ciała, oscylujących w granicach 3,5-4,5). Zaburzanie pH w tej wrażliwej okolicy doprowadza do nawracających infekcji intymnych a zbyt silne właściwości oczyszczające doprowadzają do uczucia suchości, swędzenia i dyskomfortu.

Być może niektórzy powiedzą- przecież higiena intymna dotyczy tylko zewnętrznych narządów rozrodczych a kwaśne pH przeważa wewnątrz pochwy- to prawda, jednak nie istnieje sztywna granica pomiędzy pH skóry a pH okolic intymnych. PH stopniowo zostaje obniżone, im bliżej ujścia pochwy. Wpływ na pH ma także lubrykacja a bakterie zapewniające prawidłowy mikrobiom pochwy (który jest inny niż skóry na pozostałej części ciała) także bytują w ujściu pochwy, chroniąc przed wnikaniem patologicznych mikroogranizmów do jej wnętrza.

Higiena intymna- na co zwracać uwagę przy wyborze kosmetyku myjącego?

Jednak do niektórych mydeł mogą być dodane substancje bakteriobójcze- w takim wypadku należy pamiętać, że substancje te nie działają wybiórczo tylko w kierunku patologicznej flory bakteryjnej ale działają podobnie jak antybiotyk: wyjaławiają cerę ze wszystkich mikroorganizmów, także tych "dobrych". A nasza skóra w ciągu dnia ma nieustanny kontakt z mikroorganizmami- nie tylko podczas jej dotykania, ale także tymi znajdującymi się w powietrzu, czy migrującymi z włosów i skóry. Tak samo jak w przypadku antybiotyków- istnieje większe prawdopodobieństwo, że po wyjałowieniu skóry zostanie one zasiedlona patologiczną florą bakteryjną zwłaszcza, jeśli ma zaburzone pH. Podczas antybiotykoterapii zalecane jest stosowanie probiotyku a w przypadku cery ta kwestia jest pomijana.

Remedium na zaburzone pH skóry po zastosowaniu mydła miał być tonik. Jednak nawet aplikacja toniku nie daje nam 100% ochrony przed rozwojem "złych" bakterii- dlaczego?

Producenci nie podają na opakowaniach wartości pH mydeł ani toników- nie mamy więc pewności, czy sięgamy po tonik o odpowiednio niskim pH, by skutecznie obniżyć jego poziom do wartości fizjologicznej. Ponadto jak wspomniałam wcześniej- każdy z nas ma troszkę odmienny skład potu przez co każdy z nas ma troszkę inną wartość pH. Nie istnieje też matematyczne działanie, które pozwalałoby obliczyć dokładną wartość obniżenia/podnoszenia pH- to kwestia, którą robi się "na wyczucie".

Tak samo uczucia "ściągnięcia skóry" nie można rekompensować nałożeniem kremu o bogatszej konsystencji. Kremy czy oleje mogą wspierać funkcje bariery hydrolipidowej, jednak nie są w stanie całkowicie jej zastąpić. Być może niektórym przyjdzie na myśl, że w takim razie stosowanie kosmetyków to ściema- nic bardziej mylnego! Działanie kosmetyków opiera się na prewencji, zapobieganiu problemom czy właśnie wspieraniu naturalnych funkcji skóry. Kosmetyki to substancje, które mają dawać delikatne, ale trwałe efekty. Sięgając po preparaty, które dają efekt już przy pierwszym użyciu, bardzo prawdopodobne, że przy ich długotrwałym stosowaniu zaczniemy obserwować pogorszenie stanu cery dokładnie tak samo, jak w kwestii mydeł.

2. Właściwości renatłuszczające, mydła przetłuszczone

Po niektórych mydłach nie pojawia się uczucie "ściągnięcia" skóry, wręcz pozostaje ona natłuszczona. Osobiście także odradzam stosowanie takich mydeł ze względu na wyżej wspomniane aspekty:
a) pozostawiona tłusta powłoka nie zastąpi płaszcza hydrolipidowego, który zostaje naruszony podczas mycia,
b) kwestia zaburzania pH także dotyczy tych mydeł.

Niektóre kosmetyki celowo wzbogacane są substancjami renatłuszczającymi (czyli mającymi zastąpić płaszcz hydrolipidowy, jak sama nazwa nam sugeruje) oraz łagodzącymi w celu zakamuflowania uczucia "ściągnięcia" skóry.

3. Jakie jeszcze rodzaje mydeł możemy spotkać?

Mydła w płynie
Mogą występować pod dwoma postaciami: żelu lub "rozpuszczonego" mydła. Jeśli w składzie INCI mamy substancje myjące charakterystyczne dla żeli jak np. SLS, SLES, ALS, MLS, sarkozynian, glukozydy, betaina kokamidopropylowa itp.- produkt jest mydłem tylko z nazwy marketingowej, prawidłowo powinien być nazwany żelem. Natomiast "rozpuszczone" mydło składem do złudzenia przypomina mydło w kostce.

Porównanie siły substancji powierzchniowo-czynnych stosowanych w kosmetykach

Dla przykładu:

INCI mydła w kostce Biały Jeleń:
Sodium Tallowate, Sodium Cocoate, Aqua, Glycerin, Sodium Chloride, Sodium Hydroxide, Tetrasodium Etidronate

INCI mydła w płynie Biały Jeleń:
Sodium Tallowate, Cocamide DEA, Sodium Chloride, Sodium Cocoate, Aqua, Glycerin, Tetrasodiumetidronate, Sodium Hydroxide, Alcohol, Parfum, DMDM Hydantoin

Podobieństwo obu produktów widać po substancjach myjących: związków olejów z sodem (Sodium Tallowate- zmydlony tłuszcz bydlęcy, Sodium Cocoate- zmydlony olej kokosowy) a także obecności wodorotlenku sodu (Sodium Hydroxide)- takich substancji myjących nie znajdziemy w żelach.

Syndety
Natomiast nie każda kostka jest mydłem w nomenklaturze kosmetycznej- wyróżniamy także syndety. Są to odpowiedniki mydeł, wyglądające dokładnie jak kostka tegoż kosmetyku i pełniące te same funkcje, jednak substancje myjące nie są charakterystyczne dla mydeł ale... żeli ;)

Mało który producent opisuje te produkty jako "syndet" i decydują się na nazwanie swojego produktu po prostu "mydłem"- najbardziej znanym przykładem syndetu jest... mydło Dove!

 

INCI mydła Dove:
Sodium Cocoyl Isethionate, Stearic Acid, Sodium Palmitate, Sodium Isethionate, Aqua, Coconut Acid, Sodium Stearate, Cocamidopropyl Betaine, Sodium Palm Kernelate, Parfum, Glycerin, Sodium Chloride, Zinc Oxide, Citric Acid, Tetrasodium EDTA, Tetrasodiumetidronate, Methyl Benzoate, Alpha-Isomethyl Ionone, Amylcinnamal, Benzyl Alcohol, Benzyl Salicylate, Butylphenyl Methylpropional, Citronellol, Cou Marin, Eugenol, Geraniol, Hexyl Cinnamal, Linalool, CI 77891 

I co bardzo ważne: syndety ze względu na odmienną recepturę i technologię produkcji, mają zbliżone pH do naszej skóry lub nawet fizjologiczne! Także pod względem pH są one bardziej przyjazne dla naszej skóry niż "mydła naturalne". Dlatego jeśli ktoś zadaje mi pytanie: "Czy mydła naturalne są lepsze niż drogeryjne?" czasem mam problem udzielić jednoznacznej odpowiedzi. Zależy, czy mówiąc o "mydle drogeryjnym" mamy na myśli mydło w kostce czy syndet a także co jest dla nas wyznacznikiem szkodliwości- jeśli zwracamy uwagę na prawidłowe pH kosmetyku, syndet (a więc "mydło drogeryjne") będzie lepszym wyborem. Natomiast syndety nie są całkowicie bezpieczne- zazwyczaj zawierają substancje mogące podrażniać skórę (np. zanieczyszczenia tlenkami etylenu, naruszanie bariery hydrolipidowej). Natomiast klasyczne "mydło w kostce" o którym pisałam na początku tego akapitu, nie ma znaczenia, czy jest opisywane jako "naturalne" czy też nie- zawsze jest substancją szkodzącą, ponieważ posiada zbyt wysokie pH- niezależnie, czy zostało kupione w drogerii, zielarnii, za granicą, czy manufakturze produkującej tradycyjne mydła.

Mydła potasowe, tzw. "czarne" lub "savon noir"
Te mydła wyróżniają się konsystencją- są półpłynne, przypominają maź lub galaretę. Różnica polega na tym, że do ich produkcji wykorzystuje się nie wodorotlenek sodu a wodorotlenek potasu (Potassium Hydroxide). Inny pierwiastek odpowiada za różnicę w konsystencji, jednak pod względem chemicznym oba są zasadowymi substancjami, dlatego powyższe kwestie tyczą się także mydeł potasowych.

Coraz częściej zauważalnym zjawiskiem jest polecanie "czarnych" mydeł jako peelingu enzymatycznego. Niestety, pomiędzy peelingiem enzymatycznym a mydłem potasowym jest spora przepaść. Peelingi enzymatyczne to kosmetyki mające bardzo delikatnie złuszczyć naskórek, bez podrażnienia nawet najbardziej reaktywnych czy naczyniowych cer. W tym celu w tych preparatach wykorzystuje się enzymy proteolitycznej: najczęściej bromelainę z ananasa i papainę z papai, które mają powoli trawić białka martwych komórek naskórka. Peeling enzymatyczny jest na tyle delikatny, że osoby nie posiadające wrażliwych cer mogą wręcz nie zaobserwować działania takiego kosmetyku złuszczającego.

Kompendium Wiedzy o Złuszczaniu Naskórka cz. I

Natomiast mydła poprzez wysokie pH działają o wiele silniej: bardzo dobrze obrazującą kwestią tego, jak działa wysokie pH na skórę i włosy jest środek do udrażniania rur typu "Kret"- zasadowe pH bez trudu rozpuszcza włosy. Innym przykładem może być zespół Roszpunki: schorzenie na tle psychologicznym, w którym chory zjada włosy. Największą komplikacją przy tym schorzeniu są kłęby włosów zalegające w żołądku- dla osób o mocnych nerwach zdjęcie (uwaga, drastyczne!)- przy czym warto zwrócić uwagę, że włosy zalegające w żołądku nie pozostały strawione a część znajdująca się w jelicie, była częściowo rozłożona. Dlaczego? Ponieważ w dwunastnicy (pierwszej części jelita cienkiego) pH jest zasadowe a w żołądku- kwaśne. Keratyna (białko budujące włosy, ale także skórę) łatwiej ulega rozłożeniu pod wpływem substancji zasadowych niż kwaśnych- dlatego silniejsze poparzenia występują po substancjach zasadowych (jak wodorotlenki) niż kwaśnych (dlatego z powodzeniem można wykonywać zabiegi z użyciem kwasów).

Fakty i Mity o peelingach- PiggyPEG

 Mydła glicerynowe
Chyba najbardziej urzekają wyglądem, ponieważ są klarowne, kolorowe i już z daleka przyciągają wzrok. Niestety, w ich składzie często pojawia się SLS, SLES a także glikol propylenowy, sól czy etanol. Takim mydłem można zrobić sobie więcej szkody niż pożytku.

4. Próby odstawienia mydła na rzecz bezpiecznych kosmetyków myjących

To, co najbardziej mnie martwi w kwestii mydeł to to, jak ciężko je odstawić. Wiele osób jest przekonanych o tym, że mydła służą ich skórze ze względu na pozytywne pierwsze wrażenie. Gdy problem niedoskonałości zaczyna się nasilać, nie wiążą go ze stosowaniem mydła, lecz szukają przyczyny gdzieś indziej: obarczają źle dobranym kremem, serum, olejem, niedokładnie wyczyszczonymi pędzlami czy dietą.

Jeśli jednak taka osoba zdecyduje się na odstawienie mydła musi mieć na uwadze, że skóra potrzebuje czasu na uregulowanie pracy gruczołów łojowych. Po odstawieniu mydła można spodziewać się nasilenia niedoskonałości cery- dzieje się tak, ponieważ skóra wciąż będzie produkowała duże ilości sebum, nie tylko chcąc odbudować barierę hydrolipidową ale także tworząc barierę zapobiegającą jej naruszeniu. Podczas stosowania mydła dochodziło nie tylko do usunięcia tej nadprogramowej bariery, ale także warstwy hydrolipidowej, co nasilało pracę gruczołów łojowych. Po odstawieniu mydła gruczoły wciąż pracują "na wysokich obrotach" a my, przy pomocy delikatnych kosmetyków myjących, nie usuwamy tych struktur. To sprawia, że  dochodzi do czopowania ujść gruczołów łojowych i wzmożenia niedoskonałości. Niestety nie ma innej rady jak "przetrzymać" ten okres- po pewnym czasie skóra normalizuje pracę gruczołów łojowych, jednak u każdego z nas proces ten przebiega z inną prędkością. Niektóre osoby już po tygodniu obserwują pierwszą poprawę stanu cery, inne potrzebują miesiąca, żeby zobaczyć pierwszy pozytywny efekt a u innych etap ten może trwać nawet dłużej. Wpływ na regulację pracy gruczołów łojowych ma wiele czynników, m. in. pozostałe stosowane kosmetyki, nasz wiek i typ cery a także to, jak długo używałyśmy mydła.

Zasady pielęgnacji skóry z rozregulowaną pracą gruczołów łojowych

Najciężej jest zdecydować się na odstawienie mydła: zostając przy nim powoli będzie pogarszać stan naszej cery a odstawiając je- musimy przygotować się na mały "armagedon". Jednak świadomość co nas czeka oraz doza cierpliwości sprawiają, że łatwiej wytrzymać ten trudny okres.

Osobom, które jeszcze mydeł nie stosowały, ale zastanawiają się nad spróbowaniem chciałabym dać przestrogę- ten kosmetyk jest jednym z najbardziej ryzykownych i może wciągnąć Was w "błędne koło": jednocześnie zwalczając część niedoskonałości, przyczyni się do nasilenia innych.

5. Argumenty "za" stosowaniem mydła

Osoby związane z branżą kosmetyczną- kosmetyczki, kosmetolodzy i dermatolodzy- ostrzegają przed stosowaniem mydeł. Jednak produkcja tych preparatów kwitnie- dlaczego?

Przede wszystkim mydła są jednymi z najprostszych i najtańszych kosmetyków w produkcji. Z łatwością można wyprodukować je w domowych warunkach, jednocześnie niewiele inwestując. Mydła można wzbogacać różnymi kompozycjami zapachowymi i barwnikami, co dodatkowo daje klientowi bodziec do zakupu.

By wyprodukować mydło, nie trzeba być kosmetologiem, chemikiem czy biotechnologiem- jeśli potrafisz upiec ciasto, wykonanie mydła będzie dla Ciebie dziecinnie proste. A internet wręcz pęka od przepisów i inspiracji.

Jednak jakie argumenty "za" przedstawiają osoby produkujące mydła a niemające pojęcia o fizjologii skóry? "Mi pomogło na trądzik, mamie- wyleczyć egzemę a babcia dzięki niemu nie ma zmarszczek!"- a ja mam słonia w karafce ;). Tego typu argumenty za stosowaniem mydeł warto brać przez trzy sita. Przecież nie wiemy, jak długo owo mydło było stosowane, jaki typ cery miały te osoby, czy jednocześnie nie zmieniły nic więcej w swojej pielęgnacji czy diecie. Natomiast badania naukowe mówią wyraźnie- mydło szkodzi skórze. Oczywiście badania można zawsze wykonać w taki sposób, żebyśmy otrzymali satysfakcjonujący nas wynik- rzadko kiedy mają one służyć samemu sprawdzeniu działania jakiegoś kosmetyku, częściej mają udowodnić to, na czym autorowi owej publikacji zależało ;). Natomiast biorąc ogół publikacji naukowych, większość jest przeciwko mydłom.

Ciekawskich odsyłam tutaj:
1. Skin pH: From Basic Science to Basic Skin Care 
2. Effects of soap and detergents on skin surface pH, stratum corneum hydration and fat content in infants
3. "Związki myjące- potencjał drażniący i sposoby jego obniżania" Chemia i Biznes


Jestem ciekawa Waszego zdania w tej kwestii a także Waszych doświadczeń =) 
Pozdrawiam serdecznie!